U bent hier: Home  > Acties & instrumenten  > Andere acties

Vrouwen en informatica in Centraal- en Oost-Europa

In Oost-Europa waren voor de regimeveranderingen meer vrouwen werkzaam als ingenieur dan in West-Europa. Toch bleven ook in die landen veel traditionele rollenpatronen overeind. Dit werd pas goed merkbaar na de val van de muur toen de werkloosheid onder vrouwen harder toesloeg dan die onder mannen. Genderorganisaties zien ICT als een middel om de gelijkheid tussen mannen en vrouwen te bevorderen.

In de meeste Centraal- en Oost-Europese landen - van Slovenië tot Turkmenistan - werken vrouwen al generatieslang buitenshuis. Tijdens het communisme hadden mannen en vrouwen van het begin af aan gelijke rechten. Dat was een heel andere situatie dan de West-Europese waar vrouwen de straat op moesten voor hun stemrecht en gelijke beloning. Een nadeel van de Oost-Europese situatie was dat mannen en vrouwen naast dezelfde rechten niet automatisch ook dezelfde plichten hadden. Zo rustte de zorg voor kinderen en ouderen vaak op de schouders van voltijds werkende vrouwen.

Kies techniek?

Na de val van de muur is er veel veranderd, ook wat de beroepskeuze en kansen van vrouwen in de ICT betreft. In een interview op de website www.socialrights.org (1) vertelt Lenka Simerska van het Prague Gender Centrum over de ontwikkelingen in Bulgarije. "Bulgarije was de producent en hoofdleverancier van elektronische communicatieapparatuur voor het Sovjet blok. De productie ging gepaard met de ontwikkeling van onderzoeksinstituten en gespecialiseerde programma’s aan de universiteiten die het gekwalificeerde personeel leverden en de technologie voor de computerindustrie." Ze legt uit dat na de val van de muur Bulgarije veel van deze industrie moest sluiten waardoor technisch geschoolde werknemers hun baan verloren. Technische scholing verloor zijn glans.

Simerska: "Het aantal meisjes dat kiest voor een ICT-gerelateerde studie is vandaag de dag niet hoger dan 25 jaar geleden. Erger nog, het aantal daalt en dat ondanks het feit dat de faculteiten 40% van de plaatsen aan meisjes voorbehouden die aan de toelatingseisen voldoen." "Maar," benadrukt Simerska, "meisjes hebben niet ’zomaar’ weinig interesse voor technisch onderwijs. De belangrijkste reden blijft het verschil in opvoeding. Meisjes worden ontmoedigd om voor technische vakken te kiezen (...)." Wat dat betreft lijkt de situatie op die in België en omringende landen. Ze voegt eraan toe: "Het is behoorlijk lastig om iets aan die rollenpatronen te veranderen in een situatie met hoge werkloosheid en economische achteruitgang."

Internetgebruik

Daarnaast is het internetgebruik nog lang niet zo algemeen als in West-Europa, ook al zijn de verschillen ook in Centraal- en Oost-Europa onderling groot. In landen zoals Albanië (0,3%), Oekraïne (1,3%), Bosnië (2,4%), Macedonië (3,3%) en Rusland (4,2%) is het internetgebruik minder dan 5%. Maar Estland en Slovenië kennen een internetpenetratie op West-Europees niveau van respectievelijk 44,2% en 41%. Volgens een onlangs verschenen rapport ’Bridging the Gender Digital Divide: A report on Gender and ICT in Central and Eastern Europe and the Commonwealth of Independent States’ is er een groot verschil in ICT-kennis en -gebruik tussen jonge en oude vrouwen.

Eind jaren ’80, begin jaren ’90 toen de werkloosheid toenam, kregen veel solliciterende vrouwen nul op rekest omdat aan mannen de voorkeur werd gegeven. Juist in die periode werden ook veel processen in de maatschappij en in de industrie gedigitaliseerd. Dit vergrootte de achterstand in ICT voor een grote groep - nu oudere - vrouwen. Uit onderzoek in Tsjechië blijkt dat er bij de jongere generaties (studenten van 15 jaar oud) geen verschil is qua internetgebruik tussen mannen en vrouwen.

Genderbewustzijn

Gender equality organisaties wijzen erop dat ICT en in het bijzonder de NICT een middel zijn om gendergelijkheid te bevorderen. De informatiemaatschappij, die met steun van de Europese Unie naar verwachting behoorlijk zal groeien, biedt mooie carrièremogelijkheden voor iedereen ongeacht geslacht, kleur of religie. Vandaar dat voorvechters van gendergelijkheid telkens dezelfde vraag stellen: dragen de nieuwe technologieën bij aan gelijkheid tussen mannen en vrouwen en de ’empowerment’ van vrouwen en zo ja, hoe?

Volgens het eerder genoemde rapport over gender en ICT in Centraal- en Oost-Europa is in die landen de integratie van gender in veel ICT-initiatieven nog altijd zeer beperkt. Veel van deze landen hebben een goed telecommunicatienetwerk overgehouden uit de tijd dat het economisch beter ging. Hierdoor zijn enkele landen erin geslaagd om al dan niet met buitenlands kapitaal ICT-industrie aan te trekken. Maar er wordt niet genoeg nagedacht over de gendereffecten van het beleid.

Cijfers over bijvoorbeeld gebruik worden zelden uitgesplitst naar mannen en vrouwen. Vandaar dat veel genderorganisaties op dit moment actief werken aan het creëren van een genderbewustzijn. Zo heeft de International Telecommunication Union (ITU) - een organisatie die o.a. wereldwijde telecommunicatienetwerken coördineert - een werkgroep ’Working Group on Gender Issues’ (WGGI). Deze werkgroep stuurt jaarlijks een vragenlijst rond over het gelijkekansenbeleid van de ITU-leden. Dit lijkt te werken want in 2002 vroeg de helft van de leden die de lijst invulden - waaronder Armenië, Polen, Litouwen, Kroatië en Moldavië, hulp bij de implementatie van een dergelijk beleid.

Expats met expertise

In hetzelfde rapport wordt een lijst van goede praktijken gegeven die gendergelijkheid met behulp van ICT bevorderen. Een goed voorbeeld zijn de computerclubs in Roemenië waarvan de gebruikers voor 60% uit meisjes bestaan, o.a. doordat één van de clubs in een meisjesschool is gevestigd. In Oekraïne wordt de vrouwenhandel aangepakt met het ’Winrock Women’s Economic Empowerment project’. Het project biedt vrouwen jobtraining, technische vaardigheden en hulp bij crisispreventie. E-mail en internet bieden de mogelijkheid om in contact te komen met (andere) slachtoffers en met gerechtelijke instanties en antivrouwenhandel organisaties.

Tot slot, veel van de Centraal- en Oost-Europese landen hebben vanwege een recent oorlogsverleden of de huidige lagere lonen te kampen met een ’braindrain’ van ICT-experts naar de VS of West-Europese landen. Het rapport prijst dan ook het initiatief ’Transfer of Knowledge Through Expatriate Nationals’ (TOKTEN) in Bosnië-Herzegovina dat net zoals het al langer bestaande ’African Digital Diaspora Project’, in het buitenland wonende experts laat samenwerken met thuisblijvers.

Marlies Klooster
Oktober 2004

Forum de l'article