U bent hier: Home  > Acties & instrumenten  > Andere acties  > Ada over de informatiemaatschappij

De aarde is plat

Effecten van globalisering op het persoonlijke leven

Globalisering is een term die tegenwoordig overal opduikt. Open grenzen, internationale handel en internet zijn de belangrijkste ingrediënten in die verhalen. In een groot Europees onderzoeksproject met de naam ’Globalife’ is onderzocht welke gevolgen de globalisering heeft op de persoonlijke levens van vrouwen en mannen.

Voor ik aan dit artikel begon besprak ik deze vraag met enkele vrienden. Waar denk je aan bij de term globalisering en welk effect heeft dat op jouw leven? Iemand begon gelijk over dat je tegenwoordig alles veel goedkoper via het internet kan krijgen zoals kleding en contactlenzen. Cynisch merkte een ander op dat al die goedkope kleding wel mooi in sweatshops (naaiateliers waar onder armoedige en illegale omstandigheden wordt gewerkt) in elkaar wordt gezet. "Via het internet," zei een derde, "wordt ook juist veel actie gevoerd tegen bv. sweatshops." Dat komt omdat informatie zich via het internet gemakkelijk verspreidt.

Ik was nu wel nieuwsgierig hoe de onderzoekers het onderzoek hadden aangepakt. Kun je meten wat het effect is van die gevolgen van de globalisering op onze persoonlijke levens? Wat bleek, de onderzoekers hebben een aantal "microniveau’s" gedefinieerd: wanneer mensen gaan samenwonen of trouwen, kinderen krijgen, een huis kopen, en de loopbanen van mannen en vrouwen. Er is in het onderzoek met opzet goed gekeken naar de verschillen tussen hoe vrouwen hun loopbaan vorm geven en hoe mannen dat doen.

De aarde is plat

In het algemeen komen de bevindingen enigszins overeen met het populaire boek ’De Aarde is Plat’ dat einde vorig jaar werd gepubliceerd door Thomas Friedman. Deze New Yorkse journalist reisde rond de wereld, en probeerde allerlei fenomenen die met de globalisering samenhangen onder woorden te brengen. Hij sprak zowel met internationale ondernemers die kantoren hebben in minstens 5 grote steden als met callcentermedewerkers in India. In één van zijn observaties maakt hij onderscheid tussen de "touchables" en de "untouchables", dat wil zeggen wie wordt er geraakt door die veranderende wereld en wie niet?

Het enige onderscheid wat hem betreft is dat de "onaanraakbaren" ofwel een heel flexibele instelling hebben ofwel heuse experts zijn. Liefst op technologisch vlak, maar niet noodzakelijk. Academici, juristen, internationale ondernemers zijn in deze globaliserende wereld redelijk zeker van werk helemaal als ze er niet voor afschrikken om nu eens in de VS dan weer in Maleisië een project af te handelen. Maar je kunt je afvragen of een productiemedewerkster uit Gent net zo gemakkelijk naar Polen zal afreizen als de fabriek daar een nieuwe vestiging opent.

Op basis van het onderzoek Globalife waarvan onderdelen in veertien verschillende landen werd onderzoek uitgevoerd, verscheen onlangs het boek ’Globalization, Uncertainty and Women’s Careers’. In dit boek wordt beschreven hoe de positie van vrouwen op de arbeidsmarkt verder verzwakt door de globaliserende markten, inclusief de arbeidsmarkt. De redenering is als volgt:

• Enerzijds internationaliseert de handel en neemt de concurrentie toe omdat een bedrijf in België nu niet alleen concurreert met andere Belgische bedrijven maar ook direct met andere Europese en zelfs Chinese en Indiase ondernemingen. Denk maar aan de brillen- en contactlenzenwinkel die nu ook concurreert met zijn of haar (overzeese) collega’s die via het internet een handel zijn begonnen.
• Daarnaast zijn de markten (waar de prijzen bepaald worden) steeds belangrijker geworden. Die markten zijn voor een deel afhankelijk geworden van willekeurigheid, een goed voorbeeld hiervan is de aandelenhandel.
• Anderzijds hebben we te maken met nieuwe technologieën en de snelle verspreiding van netwerken (waaronder het internet!) die onze manier van werken grondig hebben veranderd. Dit leidt tot winst én verlies. Met name die verliezen leiden tot grote reorganisaties: fusies, faillissementen of kostenbesparingen. Hierdoor is de traditionele verhouding tussen werkgevers en werknemers volledig veranderd. Iedereen weet dat het een generatie geleden veel gewoner was, met name voor de "kostwinners" om misschien wel dertig jaar lang voor dezelfde baas te werken. En ook heeft vrijwel iedereen wel eens een verhaal in de krant gelezen van een reorganiserend bedrijf waar mensen na een jarenlange staat van dienst van de ene op de andere dag op straat komen te staan.

Vrouwenloopbanen

In ’Globalization, Uncertainty and Women’s Careers’ wordt uitgelegd wat hiervan de gevolgen zijn voor de loopbanen van vrouwen. In recente feministische studies wordt een verband gelegd tussen de sociale organisatie van arbeid en genderongelijkheden. Toen vrouwen in de jaren ’70 en ’80 de arbeidsmarkt betraden, was deze volledig ingericht op kostwinners. Dat wil zeggen voltijds werkende mannen (voornamelijk toch) van wiens salaris een volledige familie werd onderhouden: de hypotheek of huur, de auto, de studie van de kinderen, huishoudkosten, alles. Alternatieve regimes van deeltijdwerken bestonden vrijwel niet en werkende vrouwen pasten zich aan aan dit patroon.

Het onderzoek Globalife maakt voor de rest van het verhaal een verschil tussen vrouwen uit Oost- en Zuid-Europese landen en de Verenigde Staten versus Scandinavië en de meeste Noord-Europese landen. In de Noord-Europese landen veranderde de arbeidsmarkt door de komst van de vrouwen. Deeltijdwerken werd heel populair en door de jaren heen kwamen er steeds meer regelingen bij, zoals langdurige ouderschapsverloven voor werkende moeders en vaders.

In die andere landen gebeurde dat niet, onder anderen omdat een familie eigenlijk gewoon twee voltijdse inkomens nodig had om behoorlijk rond te komen. Het gevolg is dat in die landen waar het inkomen van de vrouwen voornamelijk aanvullend is, de toenemende vereiste flexibiliteit niet zo’n groot probleem is. In bijvoorbeeld de Verenigde Staten komt het pleidooi om meer flexibiliteit te bieden aan werkende vrouwen én mannen in de vorm van ouderschapsverloven, sabbaticals et cetera juist op gang. Mensen zoeken naar meer flexibiliteit om gezin en werken beter te kunnen combineren op een moment dat er wereldwijd een heel ander soort flexibiliteit wordt gecreëerd en verwacht. Het boek beschrijft hoe deze effecten van de globalisering en de daarmee samenhangende technologische veranderingen optreden, slechts kort nadat vrouwen op grote schaal deel zijn gaan uitmaken van die arbeidsmarkt.

Maatschappelijke filters

Het boek laat ook zien dat er grote verschillen zijn in de mate waarin de positie van vrouwen bedreigd raakt. Die verschillen worden voornamelijk verklaard door wat de onderzoekers maatschappelijke filters noemen. Bestaande culturele verwachtingspatronen verergeren of verzachten de globa-effecten. Denk daarbij aan heersende opvattingen over de studie- en beroepskeuzes van ’echte vrouwen’, maar denk ook aan de manier waarop die opvattingen zijn geïnstitutionaliseerd, bv. in de regelgeving rond pensioenen en arbeidsongeschiktheid. Deze filters en hun "robuustheid" zijn heel belangrijk omdat ze de grote verschillen verklaren tussen de landen onderling. Bijvoorbeeld is een goede opleiding op individueel niveau vaak een goede bescherming tegen werkloosheid, maar veel meer vrouwen dan mannen raakten na de val van de muur werkloos in Midden- en Oost-Europa.

Over het algemeen kan je stellen dat de globalisering aan mensen met zorgtaken (meestal vrouwen) juist die flexibiliteit geeft die ze goed kunnen gebruiken om werk en zorgtaken te combineren. Aan de andere kant kun je je afvragen waarom juist veel vrouwen behoefte hebben aan die flexibiliteit. Dat komt natuurlijk ook omdat het in veel maatschappijen nog altijd ontbreekt aan goede kinderopvang en geïnstitutionaliseerde zorg voor ouderen en zieken. De maatschappij kan dus wel degelijk de effecten van de globalisering verzachten door dit soort zorg-infrastructuren te verwezenlijken.

De effecten van de globalisering en de gevraagde flexibiliteit eisen vooral veel van de jeugd. Het onderzoek ziet hierin weinig verschillen voor mannen (jongens) en vrouwen (meisjes). Dit uit zich in het uitstellen van traditionele langetermijn verplichtingen zoals huwelijk en kinderen. Jonge mensen kunnen het zich gewoon niet veroorloven om een huis te kopen en een gezin te stichten en reageren daar heel rationeel op door langer te gaan studeren en veel flexibiliteit aan de dag te leggen bij het zoeken naar werk. Aan de andere kant blijkt ook dat in Mexico - waar het stichten van een gezin nog steeds als heel belangrijk wordt gezien - beide partners verschillende banen hebben om de risico’s te spreiden en toch een gezin te kunnen onderhouden.

Zoals blijkt uit de voorbeelden richtte het onderzoek zich voornamelijk op de globa-levens van Westerlingen (officieel: inwoners van de OECD* landen) en niet zozeer op de gevolgen van het persoonlijke leven van die Thaise naaister die liever advocaat was geworden. Dat is een nadeel want meer begrijpen van globalisering en de effecten op vrouwenlevens lukt beter als alle kanten van de aardbol worden belicht. Sterk punt van het onderzoek is dat de loopbanen van vrouwen uit verschillende landen met elkaar worden vergeleken. Te vaak worden vrouwen en mannen met elkaar vergeleken terwijl dit onderzoek duidelijk maakt er ook grote verschillen zijn tussen de posities en kansen van vrouwen in landen onderling.

Marlies Klooster
maart 2006

Forum de l'article