|
zoek 
Newsletter 
In dezelfde rubriek:
|
 |
Vrije softwaregemeenschap vijandig voor vrouwen
Hacker of alternatieve macho?
Van alle vrije software developers is slechts 1,5 % van het vrouwelijk geslacht. Recent etnografisch onderzoek van de Universiteit van Cambridge brengt aan het licht dat de culturele dynamiek binnen de vrije softwaregemeenschap zelf verantwoordelijk is voor dit enorme genderverschil. In de door mannen gedomineerde vrije softwaregemeenschap staat technologie centraal en worden vrouwen gelijkgeschakeld met de lager gewaardeerde sociale wereld. Zelfstandig leren is de norm, computervoorkennis vanzelfsprekend. Nieuwkomers worden afgeblaft, agressief taalgebruik beloond en seksisme gedoogd. Hoewel alle kansen voor deelname openliggen, kiezen vrouwen bewust om niet deel te nemen aan een in hun ogen vijandig project.
 |
In de door mannen gedomineerde vrije softwaregemeenschap staat technologie centraal en worden vrouwen gelijkgeschakeld met de lager gewaardeerde sociale wereld. Zelfstandig leren is de norm, computervoorkennis vanzelfsprekend. Nieuwkomers worden afgeblaft, agressief taalgebruik beloond en seksisme gedoogd. Niet het enthousiasme voor technologie op jonge leeftijd, maar de vijandige werkomgeving waarin technologisch opgeleide vrouwen terechtkomen is algemeen gezien de grote oorzaak van genderverschillen in ICT-gerelateerde beroepen, zo blijkt uit de meest recente studies (1).
"Dat er in de gemeenschap van de free/libre and open source software (F/LOSS) (2) dan juist 20 keer minder vrouwen actief zijn dan in eigendomssoftware (1,5% tegenover 28%) (3), kan alleen worden verklaard door een culturele dynamiek binnen F/LOSS die een voor vrouwen reeds vijandige ICT-omgeving alleen maar vijandiger maakt". Met deze stelling opent FLOSSPOLS (4), ’s werelds eerste onderzoek naar de uitsluitingsmechanismen die verantwoordelijk zijn voor de ondervertegenwoordiging van vrouwen in vrije software (5).
De enorme genderverschillen binnen de F/LOSS gemeenschap deden niet alleen de onderzoekers van FLOSSPOLS de wenkbrauwen fronsen. Ook binnen de gemeenschap zelf groeit de aandacht voor het probleem. Zo’n 66% van de mannelijke en 85% van de ondervraagde vrouwelijke leden vinden dat meer vrouwelijke participatie de gemeenschap ten goede zou komen. Bovendien zit het genderprobleem erg oncomfortabel voor een gemeenschap die heilig gelooft dat vrouwen evenveel kansen moeten krijgen als mannen.
|
|
Toch gebeurt de uitsluiting door toedoen van de F/LOSSleden zelf. Hoewel ze zichzelf niet als seksistisch beschouwen en hun gedrag niet als vrouwonvriendelijk interpreteren, houden F/LOSSleden onbedoeld en onbewust een voor vrouwen vijandig klimaat in stand, aldus de onderzoekers.
De mechanismen die hiervoor precies verantwoordelijk zijn werden in het FLOSSPOLS onderzoek haarfijn ontrafeld. Ada dook in het rapport en maakte een overzicht.
"Vrij" als in "vrije keuze"
|
In een notendop: waarom F/LOSS vrouwen weghoudt
|
F/LOSS deelnemers verheerlijken een ’hackercultuur’ en zien technologie als iets dat losstaat van de sociale ’mainstreamwereld’, waarmee vrouwen worden gelijkgeschakeld. Vrouwen worden geacht beter te zijn in communicatie en krijgen een rol als ontwerpsters van handleidingen en grafische interfaces, de minder technische en dus als minder prestigieus beschouwde taken. Al snel krijgen vrouwen het gevoel ’er niet echt bij te horen’ en keren vrije software de rug toe.
Vrijheid staat binnen de F/LOSSwereld vaak voor "vrije keuze". De gebruik/st/er kan zijn of haar F/LOSSprogramma zelf configureren en wie developer wil worden kan vrij beslissen om zich bij een F/LOSSproject aan te sluiten. "Als vrouwen zich niet aansluiten, dan is dat omdat ze niet willen en niet geïnteresseerd zijn", zo luidt de meest populaire uitleg voor de ondervertegenwoordiging van vrouwen binnen F/LOSS.
Dat gender hier een rol speelt is als argument minder populair, want in strijd met de verheerlijkte gedachte dat individuen "vrij en autonoom" handelen. Pogingen om het genderbewustzijn binnen de gemeenschap aan te wakkeren, worden vaak onthaald als "ongegronde beschuldigingen" en "seksistisch op zich", want dit soort aantijgingen zouden "mannen en vrouwen opnieuw als verschillend opdelen".
Voor de meeste F/LOSSleden is technologische bekwaamheid niet biologisch bepaald en is gender een louter sociale constructie. De voorgestelde oplossing luidt dan ook: "door (net als de mannen) vrij voor F/LOSSdeelname te kiezen, krijgen vrouwen de kans zich technisch te bekwamen en zo het tegenbewijs te leveren voor hun stereotypering".
Alternatieve "hacker" mannelijkheid
Volgens F/LOSSleden heeft de mainstream media het bij het verkeerde eind door computerinbrekers als "hackers" te bestempelen, het zijn "crackers". Ookal bestaat er binnen de gemeenschap geen eensgezindheid over een positieve hackerdefinitie, de "hackeridenteit" fungeert als een sociaal model dat voorschrijft hoe je je moet gedragen, wat je moet kunnen en welke meningen je er op na moet houden, wil je binnen de gemeenschap als een "echte hacker" worden aanvaard en niet als "suit" of "wannabee" worden uitgestoten.
 |
Hackers beschouwen zichzelf als uniek en "anders", omdat ze het aan sociale vaardigheden ontbreekt en omdat ze andere interesses hebben dan hun mainstream-medemensen. Hun anders-zijn staat in contrast met zowel de "volle mannelijkheid" van mainstream-mannen als met wat ze als "vrouwelijk" bestempelen.
Volgens de onderzoekers leidt dit tot een alternatief model voor mannelijkheid: een "hacker-mannelijkheid". F/LOSS lijkt voor sommigen een platform om buiten de sociale beperkingen van de mainstreamcultuur te stappen, in een omgeving waar de algemene omgangsregels van sociaal-zijn niet noodzakelijk moeten worden vervuld.
Uiterlijke kenmerken van deze alternatieve mannelijkheid zijn een stoppelbaard en een Tshirt van een favoriet F/LOSSproject. De neutrale jeans-met-Tshirt dresscode wordt ook door F/LOSSvrouwen overgenomen, wat genderverschillen zo onzichtbaar mogelijk maakt. Voor vrouwen die niet bereid zijn uiterlijke kenmerken van vrouwelijkheid achterwege te laten, is deze dresscode een instapbarrière, aldus de onderzoekers.
Maar in de verheerlijking van een alternatieve "hacker-mannelijkheid" zit nog een groter uitsluitingsmechanisme verborgen. "Sociaal-zijn" wordt door hackers op een ietwat biologische manier toegeschreven aan vrouwen. Vrouwen worden binnen F/LOSS tot behoeders van het sociale gebombardeerd, en komen in fel contrast te staan met wat het betekent een "hacker-programmeur" te zijn.
De onderzoekers geven de contradictie duidelijk aan. Aan de "technische" kant is de stereotype opdeling tussen mannen en vrouwen "artificieel" en ziet men geen reden waarom vrouwen technisch minder succes zouden hebben als mannen. Buiten deze sfeer worden vrouwen wel als "natuurlijk verschillend" van mannen beschouwd, en dan wel in het (sociale) voordeel van een bepaalde groep: de (asociale) mannelijke programmeurs. Deze opdeling in een "technische" sfeer (met een rol voor de man) en een "sociale" sfeer (met een rol voor de vrouw) is de basis voor de discriminerende omgeving waarmee vrouwen binnen F/LOSS worden geconfronteerd.
Vrouwen als seksuele Aliens
Tweederde van de ondervraagde vrouwen én mannen gaat helemaal of bijna akkoord met de stelling dat vrouwen in de online communicatie binnen F/LOSS meer aandacht krijgen om hun vrouw-zijn dan als F/LOSS deelneemster:
|
|
De overvloedige sexuele aandacht geeft vrouwen het gevoel niet serieus te worden genomen, bemoeilijkt het opbouwen van een mentorship relatie en verstoort de communicatie in het algemeen. F/LOSSvrouwen rapporteren dat mannen chatsessies afbreken zodra duidelijk wordt dat vrouwen niet in een seksuele maar technische relatie zijn geïnteresseerd.
Ook veelvuldige "als grap bedoelde" denigrerende opmerkingen (zowel online als offline) doen vrouwen F/LOSS al snel de rug toekeren. Zowat alle vrouwen in het FLOSSPOLS onderzoek rapporteren discriminerend gedrag tegenover henzelf of andere vrouwen, terwijl slechts 1/5 van alle mannen deze discriminatie ook werkelijk observeert:
|
|
|
Twee anekdotes illustreren de vrouwonvriendelijke "grappen" waarmee F/LOSSvrouwen worden geconfronteerd:
|
Gebruiksvriendelijkheid zoek
In tegenstelling tot eigendomssoftware is het afleveren van een afgewerkt product binnen F/LOSS van ondergeschikt belang. Het schrijven van handleidingen en ontwerpen van gebruiksvriendelijke interfaces wordt dan ook als minder prestigieus aanzien dan coderen. Deze lagere waardering voor meer communicatieve taken komt ook voort uit de hackersgedachte dat deze taken nu eenmaal minder inspanning vragen, omdat ze op "aangeboren vaardigheden" steunen.
 |
De meeste vrouwen binnen F/LOSS zijn actief op het terrein van deze lager gewaardeerde communicatieve taken. Dit strookt mooi met de "hackerwaarheid" dat vrouwen door de natuur voor het sociale zijn voorbestemd. Voor het genderevenwicht binnen F/LOSS echter, is het desastreus: niet alleen is er een duidelijke rolverdeling, deelnemende vrouwen krijgen al snel het gevoel er niet echt bij te horen, en haken af.
De F/LOSS gemeenschap blijft zo een vrij homogene groep, die er slechts mondjesmaat in slaagt nieuwe leden aan te trekken. Van de gebruik/st/ers wordt nog steeds heel wat computerkennis verwacht, want de door hacker-mannelijkheid gedomineerde F/LOSSwereld vindt zichzelf te slim om zich met de mainstream in te laten. Hoewel de F/LOSSgemeenschap er prat op gaat technologie tot een publiek goed om te toveren, slagen ze er niet in de noden van het grote publiek te erkennen...
Agressief taalgebruik beloond
Uit onderzoek blijkt dat online communicatie uitnodigt tot agressief en vrouwonvriendelijk taalgebruik (6). Agressief posten krijgt binnen F/LOSS echter nog een extra duwtje, omdat het binnen deze non-mainstream groep die zich distantieert van sociale vaardigheden OK wordt gevonden om geen rekening te houden met de gevoelens van anderen.
Wie op een ruwe manier zijn expertise tentoonspreidt bouwt binnen F/LOSS een reputatie op. Nieuwkomers die "al te simpele" vragen stellen worden afgeblaft met uitdrukkingen als "RTFM" (read the f***ing manual) of "go and google it", en haken massaal af.
Zelfstandig leren beloond
In tegenstelling tot een opleiding computerwetenschappen begin je in F/LOSS niet van bij het begin. Van de deelnemers m/v wordt heel wat voorkennis verwacht. Vrouwen echter komen gemiddeld later dan mannen met computers in contact. Ze hebben in een F/LOSSproject meer vragen te stellen dan hun mannelijke collega’s, en worden dus ook vaker afgeblaft.
 Figuur 4: 950 Debian developers, |
De mannelijke respondenten uit het FLOSSPOLS onderzoek blijken inderdaad reeds op hun vijftiende over een eigen computer te beschikken, terwijl dit bij de vrouwen slechts op hun negentiende het geval was. Jongens beginnen dus vier jaar vroeger te prutsen, te herformateren en te herinstalleren aan hun eigen computer. Een niet te onderschatten voorsprong, aldus Hannah Wallah van Debian Women op de FOSDEM conferentie in 2006 (7):
"Gedurende de tienerjaren valt er heel wat minder studiewerk te verrichten en blijft er heel wat tijd over om met informatica te prutsen. Bovendien zijn deze jaren bepalend voor de latere studiekeuze"
 |
Zelfstandig leren is de boodschap. De meeste mannen binnen F/LOSS geven trots aan hoe ze "zichzelf" alles hebben geleerd en zien niet in dat het lezen van handleidingen ook een vorm van communicatie is: tussen auteur en lezer. F/LOSSvrouwen hebben minder moeite met het verwijzen naar de personen met wie ze hun eerste stapjes in de computerwereld hebben gezet.
Voor wie binnen F/LOSS snel een reputatie wil opbouwen geldt nog een andere ongeschreven regel: doe alles zoveel mogelijk via commandolijn, niet via de "voor domoren ontworpen" gebruikersinterface. Ook deze praktijk is een bron voor uitsluiting, aldus FLOSSPOLS. Uit onderzoek blijkt immers dat de meeste vrouwen in de computerwereld terechtkomen na het volgen van een formele opleiding, die de klemtoon legt op de gebruikersinterface (8). "De commandolijnregel maakt de ervaringskloof tussen vrouwen en mannen binnen F/LOSS kunstmatig groter", aldus de onderzoekers.
F/LOSS als lifestyle
De productie van F/LOSS steunt nog steeds op lange uren vrijwilligerswerk. Het overgrote deel van de deelnemers (81,4%) heeft dan ook een betaalde job en programmeert vrije software in zijn of haar vrije uren. Hoewel F/LOSSvrouwen gemiddeld een groter aandeel van hun vrije tijd in de gemeenschap doorbrengen dan mannen, nemen ook deze vrouwen nog steeds het leeuwendeel van huishoudelijke taken op zich, en beschikken ze over minder vrije uren dan mannen.
 |
Volgens FLOSSPOLS is het voor jonge moeders extra moeilijk nog langer tijd vrij te maken voor F/LOSS. Van zodra er kinderen zijn, verlaten ze de gemeenschap. Deelnemende vrouwen zijn dan ook meestal kinderloos en zijn gemiddeld ook ouder en hoger opgeleid dan mannelijke deelnemers. Bovendien heeft het overgrote deel van de F/LOSSvrouwen een leidende positie in een niet-technische computerjob. Minder ervaren vrouwen of vrouwen in lagere functies vinden dus heel wat moeilijker hun weg naar de gemeenschap.
Bij de aanslag op de vrije tijd door F/LOSS duikt opnieuw het spook van hacker-mannelijkheid op. Wie lange uren achter de computer doorbrengt is een toonbeeld van zelfstandigheid en enthousiasme, en onderscheidt zich van de mainstream. "Geen leven naast de computer hebben" is het ultieme symbool van "hackerdom", want sociale banden en waarachtige technologische interesse sluiten elkaar uit, zo is de gedachte.
Vrouwen, zo besluiten de onderzoekers, zijn minder geneigd zich aan te sluiten bij een gemeenschap die geen ruimte vrijlaat voor andere waarden en de computer boven alles plaatst.
Lize De Clercq
februari 2007
|
Bron |
|
Noten & links |
Forum de l'article
