U bent hier: Home  > Acties & instrumenten  > Andere acties  > Ada over de informatiemaatschappij

Een computer voor jezelf

Vrouwen en vrije software: een maatschappelijke uitdaging

Het aantal vrouwelijke developers in de vrije software gemeenschap bedraagt amper vijf procent. Toch heeft het gebruik van vrije software onmiskenbaar grote voordelen. Netwerken van vrouwelijke vrije software ontwikkelaars werken dan ook aan een energiek en vrouwelijk imago. Heb je een computer voor jezelf? Zoja, dan is een code van jezelf misschien wel dichterbij dan je denkt!

De weinige vrouwen in nieuwe technologie houdt Ada al enkele jaren bezig. De cijfers zijn overbekend: in België zijn er slechts 15% vrouwelijke informatici en 10% vrouwelijke informaticastudenten. En dit terwijl de helft van de internetgebruikers vrouwen zijn.

De quasi-afwezigheid van vrouwen in informaticaberoepen en communities van informatici werd reeds door talloze Europese onderzoeken geanalyseerd en geïnventariseerd, en het thema laat ook artiesten en activisten niet koud: nationale, internationale en lokale netwerken doen hun best om de trend de andere richting uit te duwen.

Veelzeggende cijfers

De cijfers over het aantal vrouwen in vrije software (1) zijn nog lager. In 2002 organiseerde het International Institute of Infonomics (Universiteit van Maastricht) samen met het Duitste analysebedrijf Berlecon Research een Europees onderzoek rond vrije software: "Free/Libre and Open Source Software: Survey and Study" (FLOSS) (2). Uit de studie bleek dat minder dan 1,1% van de ondervraagde developers van het vrouwelijk geslacht waren. Andere onderzoeken tonen cijfers van maximaal 5% vrouwelijke developers van vrije software, terwijl er 25% vrouwen eigendomssoftware ontwikkelen.

Een troef voor het onderwijs

Waarom breekt Ada zich het hoofd over het tekort aan vrouwen in de vrije software gemeenschap? Omdat vrije software wordt ontwikkeld in een sfeer van uitwisseling, waardoor er netwerken ontstaan en heel wat interactie tussen de mensen die de vrije software maken en diegenen die het gebruiken. Ook in het onderwijs staat het delen en uitwisselen van kennis centraal, en dus ging er bij Ada een lichtje branden (3).

Ada ging online een kijkje nemen in de vrije software "gemeenschap" en ontdekte dat het beloningssysteem voor het ontwikkelen van vrije software niet op vergoeding maar op reputatie en sociale erkenning is gebaseerd. Bovendien is niet alleen de code, maar ook de bijhorende handleiding "open" voor iedereen, toch essentieel voor de verspreiding van middelen in een onderwijssysteem. En via de open broncode kan iedereen iets opsteken van het werk van anderen en zijn of haar ervaring of de veranderingen die hij/zij heeft aangebracht weer doorgeven aan anderen, zodat ook die er weer iets van leren...

Maar Ada ontdekt nog meer. De manier waarop vrije software kennis verspreidt geldt niet alleen voor software. Ook artistieke projecten, encyclopedieën en audiovisuele creaties (4) dragen "vrije licenties", om zo door iedereen vrij te worden herbruikt (5).

In de praktijk

Omdat vrouwen wat betreft werk en toegang tot technologie en opleiding vaak kwetsbaarder zijn, vindt Ada dat zij deze gratis en open tools goed kunnen gebruiken. Via vrije software kunnen vrouwen immers gezamenlijk en buiten de gangbare structuren worden opgeleid. En dus ontwikkelde het Ada-netwerk het Cybersoda-project (6) en creëerde zo een goed voorbeeld van hoe vrouwelijke informatici door vrije software ervaring kunnen opdoen.

Hoewel de informaticacursistes en -lesgeefsters die de Cybersoda cd-roms samen ontwikkelden vooral ervaring met eigendomssoftware hadden, werd het project volledig onder vrije software uitgevoerd. De Cybersodamaaksters wilden immers een instrument ontwikkelen dat goed bij hen paste en waarbij ze zoveel mogelijk ervaring zouden opdoen. Hiervoor was de toegang tot de broncode essentieel, want de code moest worden veranderd en het delen en vrij verspreiden van hun werk was erg belangrijk.

Ada koos voor vrije software en dus konden de cursistes bij problemen tijdens de ontwikkeling de code uitprinten, het probleem uitzoeken en via online forums met andere developers overleggen. De soepelheid en openheid van het Cybersodaproject maakt ook dat de cd-rom nu vrij verspreid, veranderd en gekopieerd kan worden, zonder schending van de rechten van de co-auteurs.

(Helaas) een gemeenschap zoals alle andere

Het ideaalbeeld van een vrije software gemeenschap van developers (m/v) en gebruiker/sters die samen leren en ontwikkelen en zo zichzelf en elkaar verrijken, wordt echter overschaduwd door de hierboven genoemde cijfers. Al wie zich geen hacker of informaticagenie kan noemen, voelt zich in het wereldje van de vrije software fanatiekelingen al snel buitengesloten. De vrije software gemeenschap lijdt blijkbaar onder dezelfde zwakheden als elke andere wetenschappelijke, technologische of informatica-gemeenschap (7).

Zowel mannen als vrouwen in de vrije software willen meer vrouwen in hun gemeenschap, maar ze geven ook toe dat mannen en vrouwen niet altijd gelijk worden behandeld. 30% van de mannen zegt dat er sprake is van discriminerend gedrag tegenover vrouwen, en 80% van de vrouwen voelt zich daadwerkelijk gediscrimineerd. Meestal gaat het over seksistische moppen over de zogezegde incompetentie van vrouwen op het gebied van computers. Ook vind je in deze ’progressieve’ gemeenschap een vaak erg stereotype benadering van ’de vrouwelijke capaciteiten’, in de zin van: "als vrouw moet je conflicten kunnen oplossen en goed voor anderen kunnen zorgen". Soms wordt er ook gediscrimineerd door er in online discussies of in handleidingen automatisch vanuit te gaan dat alle deelnemers mannen zijn.

Veel vrouwen stappen in vrije softwareprojecten omdat ze hun kennis willen doorgeven (via vertalingen, schrijven van handleidingen of organiseren van evenementen) of omdat ze hun technische capaciteiten ten dienste van de gemeenschap willen stellen. Deze motivaties zijn bepalend voor de ontwikkeling van vrije software, maar door de overgrote meerderheid van de gemeenschap (de mannen dus) worden ze vaak niet ’au sérieux’ genomen.

In hun boek "Unlocking the Clubhouse" voeren Jane Margolis en Allan Fisher gesprekken met informaticastudentes van het Carnegie Mellon Institute, en hieruit blijkt dezelfde klacht: binnen de vrije software gemeenschap lijkt alleen de code te tellen:
"Als meisjes deelnemen aan vrije software projecten interesseren ze zich niet alleen voor de programmacode, maar ook voor de interactie, voor talen, voor de gebruiksvriendelijkheid, voor het feit dat informatica kan ingrijpen in een sociale structuur, enz… Deze meer ’sociale’ aspecten worden binnen de gemeenschap echter als ’vrouwelijk’ beschouwd en naar de achtergrond verdrongen, hoewel deze aspecten juist bepalend zijn voor het programmeerproces van vrije software."

En dan is er nog het imago van de ’hacker’: een ’nerd’ die zich met hart en ziel op de code en de computer stort (8). Dit prototype wordt binnen de vrije software gemeenschap als de ’ideale informaticus’ beschouwd. Bovendien heeft vrije software ook nog eens het imago ’moeilijker’ te zijn en dus alleen voor de ’pure’ en ’echte’ informatici. Ookal gaat het soms maar om het gebruiken van software voor tekst- of beeldbewerking.

Tijd en een eigen computer

Het is hoog tijd om iets aan het imago van informatici in vrije software te veranderen, en Open Source developers (9) als Linuxchix (10), GenderChangers (11) en Debian Women project (12) zetten zich hiervoor in. Hun acties willen meer gastvrijheid creëeren, zowel in het echt als online, zodat meer mensen samen kunnnen leren. De meeste projecten richten zich voornamelijk of alleen op vrouwen en geven vrije software een energiek, sympathiek en vrouwelijk imago.

Deze lokale en internationale netwerken zorgen ervoor dat vrouwen zich niet langer alleen voelen in hun wens om vrije software te ontdekken. Uit de ervaring met deze netwerken blijkt bovendien dat vrouwen informatica niet alleen meer willen openstellen voor sociale, culturele en wetenschappelijke toepassingen, maar ook willen laten zien dat ze uitstekende programmeurs zijn, want het belang van rolmodellen blijkt uit talloze onderzoeken en initiatieven. Het blijft echter moeilijk om vrouwelijke developers en informatici naast hun werk voor deze netwerken te mobiliseren, want net als vrije software, worden vrouwennetwerken ontwikkeld in de vrije tijd.

Tijd is een essentieel gegeven: wie zich voor vrije software, voor de uitwisseling van kennis en voor vrouwennetwerken binnen vrije software wil inzetten, moet er tijd voor vrij maken. Veel vrouwen of meisjes kiezen echter voor andere (socialere) vrijetijdsbestedingen dan coderen of het testen van nieuwe software. Anderen hebben hun ’vrije tijd’ nodig voor hun gezin en het huishouden, iets wat je nu eenmaal moeilijk ’online’ kan doen…

Bovendien beschikken vrouwen in hun vrije tijd niet altijd over een computer. Als vrouwen, zoals Virginia Woolf het zei, een "kamer voor zichzelf" (13) nodig hebben om dingen te creëren, dan hebben ze ook een eigen computer nodig om op te programmeren. Het FLOSS onderzoek (cfr supra) peilde naar het verschil in leeftijd waarop jongens en meisjes een eigen computer bezitten. In de ondervraagde vrije software gemeenschap hadden mannen hun eerste computer reeds toen ze vijftien waren, terwijl vrouwen pas op hun negentiende. Hannah Wallach zei hierover: "Op je negentiende werk je of ben je net aan hogere studies begonnen. Er is dus heel wat minder vrije tijd om te programmeren, te testen, en online te leren." Ook Margolis en Fischerin onderstrepen in "Unlocking the Clubhouse" de rol van de eerste computer in de ’roeping’ om informaticus te worden.

Een gemeenschap toch anders dan anders

Vrije software staat bekend om zijn open en gezamelijke softwareontwikkeling binnen een netwerk, en zeker niet om zijn effectieve marketing. Vrije software dankt zijn reputatie eerder aan veiligheid, betrouwbaarheid en ethiek, en aan het feit dat de gebruiker/sters niet als stille gebruikers/sters worden aanzien, maar als potentiële deelne(e)mers/sters aan de toekomstige ontwikkeling van software. Binnen opleidingen waar de ontwikkeling van zelfvertrouwen en een gemeenschapsgevoel centraal staat, is het gebruik en de ontdekking van vrije software dan ook echt aan te raden.

"Vrijheid is er niet alleen voor de geeks" zei Jean Waugh, vertegenwoordiger van Ubuntu (14) op Fosdem 2006 (15). Vrije software is immers voor iedereen toegankelijk en creëert een continu online leerproces binnen een gemeenschap. We hadden het reeds over de rol van vrije software in Ada’s informatica-opleiding voor vrouwen, maar vrije software dient ook het algemeen belang, zeker in een geïnformatiseerde wereld waarin vaardigheden regelmatig op peil moeten worden gebracht. We moeten af van de manier waarop informatica vandaag wordt aangeleerd: een snelle en effectieve opleiding in één bepaald product dat door een monopoliepositie, financiële effectiviteit en een goede marketing algemeen wordt verspreid. Het is veel interessanter om op verschillende platformen te ’knutselen’ en de code aan de binnenkant te bekijken. Bovendien opent de beschikbaarheid van de code samen met de online handleiding de deur naar programmeren. Natuurlijk is niemand verplicht die stap ook echt te zetten, maar toch: de mogelijkheid is er.

Vrije software zorgt er ook voor dat we ons veel onafhankelijker kunnen opstellen. Via vrije software kan je voor weinig geld een computer installeren met alle benodigde programma’s, zonder de steeds strenger wordende wetten tegen illegaal kopiëren te overschrijden. De keuze tussen de verschillende vrije softwarepakketten is zodanig groot, dat we ons niet alleen consumenten voelen, maar ook gebruikers/sters en potentiële ontdekkers/sters van codes en netwerken.

Vrouwen staan klaar om vrije software te ontdekken en te testen, maar net als elke wetenschappelijke, technische of informatica-gemeenschap, moet ook de vrije software gemeenschap bewuste en onbewuste barrières wegwerken, want deze vertragen de toegang voor al wie niet voldoet aan het beeld van de teruggetrokken programmeur.

Samen met de hierboven genoemde projecten draagt ook het Ada-netwerk haar steentje bij. Ada creëert momenten en ruimtes voor opleidingen en ontmoetingen van vrouwen rondom vrije software. Ada herkent en benoemt discriminatie wanneer die zich voordoet, en geeft zichtbaarheid aan vrouwen en al wie niet voldoet aan het stereotype beeld van de hacker. En Ada schrijft handleidingen, zowel in de vrouwelijke als de mannelijke vorm!

Als netwerk voor onderzoek, sensibilisering en opleiding, voert Ada ook actie om het aantal vrouwen in informaticaberoepen te vergroten en om meisjes vanaf de middelbare school aan te moedigen een computer eens van binnenuit te bekijken (16). Ada wil tonen dat informatica (17) meer is dan alleen code en helpt daarom bij de ontwikkeling en de praktijk van vrije software (18).

Vrouwen en vrije software, beiden lijden onder stereotypen. De weg is open, de code is open, laten we haar veroveren: voor een computer voor onszelf!

Laurence Rassel
april 2006

^Paginatop^

Forum de l'article